در صورتی که فردی مال دیگری را بدون اطلاع و اجازه او منتقل کند این عمل را فروش مال غیر می گویند فروش مال غیر جدا از جنبه حقوقی جنبه کیفری نیز داشته و جرم می باشد. فروش مال غیر توسط فروشنده به قصد دست یابی به منفعت و ضرر برای مالک می باشد. اما در خصوص مجازات این جرم باید گفت که براساس قانون راجع به انتقال مال غیر انتقال دهنده به مجازات کلاهبردار محکوم می شود در واقع انتقال مال غیر در حکم کلاهبرداری می باشد.

فروش مال غیر چیست؟

انتقال مال غیر عبارت است از: انتقال نامشروع و غیرقانونی هر قسم مال متعلق به غیر عیناً یا منفعتاً توسط اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی به دیگری با سوء نیت، سبق تصمیم و تمهید مقدمات قبلی در قالب عقود به منظور به دست آوردن منافع مادی به نحو من غیر حق.
در ماده یک قانون مجازات راجع به انتقال مال غیر نیز تعریفی از انتقال مال غیر قرار داده است براساس این ماده: هرکس که مال غیر را با علم به اینکه مال غیر است به نحوی از انحا عیناً یا منفعتاً بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل کند، کلاهبردار محسوب کرده است. انتقال‌گیرنده که در حین معامله عالم به عدم مالکیت انتقال‌دهنده باشد نیز مشمول مجازات راجع به انتقال مال غیر می‌شود.
فروش مال غیر با معامله فضولی متفاوت است زیرا در معامله فضولی فرد مال دیگری را برای او به فروش می رساند در حالی که در فروش مال غیر فروشنده  مال غیرخود را مالک معرفی می کند.

ارکان جرم فروش مال غیر

برای تحقق هر جرمی احراز سه رکن قانونی، مادی و معنوی لازم و ضروری است و در صورت نبود هریک از این آنها وقوع جرم منتفی می باشد.

رکن قانونی فروش مال غیر

ماده 2 قانون مجازات اسلامی مربوط به اصل قانونی بودن جرایم و مجازات هاست به این معنا که تا زمانی که قانونگذار عملی را جرم نداند قابل مجازات نمی باشد در خصوص انتقال مال غیر رکن قانونی آن قانون انتقال مال غیر می باشد که این عمل را جرم انگاری کرده و برای ان مجازات کلاهبردار را تعیین نموده است.

رکن مادی فروش مال غیر

آن قسمت از جرم که نمود و ظهور بیرونی و خارجی دارد، رکن مادي جرم به حساب می آید.  برای اینکه جرم انتقال مال غیر رخ دهد نیاز به انجام فعل مادی مثبت می باشد که همان انتقال هست که در قالب بیع ،هبه یا صلح ممکن است محقق شود . آنچه مهم است این است که فعل مادی انتقال رخ بدهد هر چند که شرایط اصلی صحت معامله برقرار نباشد یا قبض و اقباضی صورت نگیرد.

رکن معنوی فروش مال غیر

رکن معنوی درونی می باشد و جنبه بیرونی ندارد و مراد نیت مرتکب از انجام انتقال مال غیر می باشد که دارای دو رکن سوءنیت عام و خاص می باشد:
الف : سوء نیت عام:    یعنی مرتکب عالمانه و آگاهانه فعل مادی را انجام دهد.
ب : سوء نیت خاص:   یعنی مرتکب قصد ورود ضرر به مالک را داشته باشد ،یعنی در واقع  قصد نتیجه را داشته باشد.

اشخاص معامل یا متعامل در فروش مال غیر

فروش مال غیر به شکل معامله باعث انتقال عین مال یا منفعت به دست آمده از آن می شود. به انتقال دهنده  این معامله عنوان معامل یا متعامل گفته می شود که در هر دو صورت شخص مرتکب جرم شده است.شخص معامل ممکن است عین مال غیر و یا حتی منافع مال غیر را به دیگری واگذار کند آنچه اهمیت دارد این است که مال غیر را بدون مجوز قانونی و اجازه مالک منتقل کرده است.

برای اینکه انتقال مال غیر رخ دهد و عمل انجام گرفته جنبه کیفری داشته باشد می بایست انتقال صورت گرفته واجد شرایط ذیل باشد:

1. معامل دارای سوءنیت عام باشد به این معنا که عالمانه و عامدانه مال غیر را منتقل کند.
2. آنچه انتقال دهنده به دیگری منتقل می کند عین یا منفعت مال باشد.
3. معامل مال غیر را به عنوان مال خود معرفی کند و قصد ضرر به مالک را داشته باشد.

فروش مال غیر در اموال مشاع

اموال یا مشاع هستند یا مفروز ، اموال مشاع اموالی هستند که دارای چند مالک بوده و مشترک بین آنها می باشد.حال سوال این است که فروش مال غیر در اموال مشاع چگونه است؟مقصود این است که مالک مشاع علاوه بر سهم خود سهم سایر شرکا را بدون اجازه آنها منتقل کند در این صورت نیز جرم انتقال مال غیر محقق است چون مال دیگری منتقل شده است.
 در مقابل فروش مال غیر ، معامله معارض وجود دارد که براساس  117 قانون ثبت :فروش مال مشاع در صورتی که در مرحله اول با سند عادی به شخصی و سپس در مرحله دوم فروش آن با سند رسمی به شخص دیگر صورت بگیرد، در این حالت مورد از مصادیق معامله معارض خواهد بود در معامله معارض معامله دوم حتما باید با سند رسمی باشد.
نکته: در معامله معارض فروشنده ابتدا مالک مال بوده است ولی با انتقال به دیگری مجد مال را به نفر دوم منتقل کرده است در حالی که در فروش مال غیر مال اصولا متعلق به فروشنده نمی باشد.

فروش مال غیر خودرو

خودرو جزءاموال منقول است به این معنا که نقل آن مستلزم خرابی مال نمی شود و در مقابل اموال منقول ،اموال غیر منقول مثل خانه قرار می گیرد.در صورتی که منتقل خودروی دیگری را (مال غیر را) منتقل کند در صورتی که انتقال گیرنده از این موضوع آگاه باشد معاون جرم محسوب می شود .
نکته: مالک خودرو باید ظرف یک ماه طی اظهارنامه مالکیت خود را به اطلاع خریدار برساند وگرنه او نیز مجرم بوده و معاون جرم می باشد.

نحوه اثبات مالکیت در فروش مال غیر

اثبات مالکیت فروش در مال غیر به این معنا است که صاحب اصلی ملک فروخته شده چگونه می‌تواند ملک خود را پس گرفته و از فروشنده شکایت کند؟ برای این اگر لازم است که مالک به تنظیم شکواییه بپردازد و سند مالکیت را به عنوان دلیل  و مستند ضمیمه کند، در صورتی که سند مالکیت رسمی باشد از قوت بالاتری برخوردار می باشد ولی این به معنای عدم ارزش سندعادی نمی باشد.

 مراحل شکایت از فروشنده مال غیر

در صورتی که مالک از وقوع معامله آگاه شود می بایست سریعا  به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه نموده و نسبت به تنطیم شکواییه اقدام کند و مدارک و مستندات خود را پیوست شکواییه نماید و نسبت به ثبت شکایت در سامانه ثنا اقدام کند.

خسارت فروش مال غیر

در صورتی که فردی مال غیر را به فروش برساند مالک مال می تواند علاوه برتعقیب کیفری و مجازات مرتکب ، جبران ضرر و زیان خود را به عنوان مدعی خصوصی تا  قبل از ختم دادرسی از دادگاه طلب کند.
نکته: شرط حق مطالبه خسارت فروش مال غیر زمانی برای مالک اصلی و خریدار وجود خواهد داشت که ناآگاه و بی اطلاع از ارتکاب و وقوع جرم باشند.

مجازات فروش مال غیر

مجازات فروش مال غیر براساس ماده 1 قانون مجازات انتقال و فروش مال غیر مشخص شده است.براساس ماده یک قانون مجازات در ارتباط با انتقال و فروش مال غیر مصوب پنجم فروردین 1308: کسی که مال غیر را باعلم به اینکه مال غیر است به نحوی از انحا عینا یا منفعتا بدون مجوز قانونی به دیگری منتقل کند،کلاهبردار محسوب می شود. براین اساس فروشنده مال غیر براساس قانون تشدید مجازات مرتکبینارتشا،اختلاس و کلاهبرداری مصوب 1367 ، به مجازات کلاهبردار یعنی حبس از یک تا هفت سال و پرداخت جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده و رد مال به صاحبش محکوم می شود  و اگر مرتکب از کارکنان دولت باشد به انفصال ابد از خدمات دولتی نیز محکوم خواهد شد. در صورت تخفیف مجازات مجازات تخفیف یافته نباید کمتر از یک سال باشد.

مجازات فروش مال غیر در قانون جدید

تا زمان تصویب قانون جدید مجازات فروش مال غیر، این جرم از انواع کلاهبرداری به شمار می رفت. مجازات آن در قانون قدیم تحمل حبس از یک سال تا 7 سال بود که در دسته جرائم غیرقابل گذشت شناخته می شد. اما با اعمال قانون جدید، این جرم در دسته جرائم قابل گذشت قرار گرفته است که با رضایت شاکی، پرونده مختوم می گردد.

تفاوت فروش مال غیر با معامله فضولی

معامله فضولی با فروش مال غیر این تفاوت را دارد که فروشنده فضولی مال دیگری را بدون اجازه او منتقل می کند اما نه اینکه مثل فروش مال غیر ،مال را به نام خود جابزند.براساس قانون مدنی معامله فضولی غیرنافذ می باشد به این معنا کع اگر مالک موافقت نماید نافذ می باشد و تصمیم نهایی با مالک است.
اما انتقال مال غیر به معامله ای گفته می‎شود که شخص بدون اذن و اجازه و با معرفی کردن خود به عنوان مالک  مال دیگری را به قصد کسب منفعت برای خود و ضرر رساندن به مالک اصلی منتقل می کند. 
نکته: با توجه به مواد  674 و 304 قانون مدنی : در معامله فضولی شخص فضول یا از شخص اصیل وکالت داشته و از حد اختیارات خود  خارج گردیده یا اینکه خود را محق می دانسته  پس قصد اضرار اصیل را ندارد و به نفع خویش عمل نمی کند.ولی در فروش مال غیر شخص عمدا و به قصد ضرر دیگری معامله می کند  و خود را به جای اصیل معرفی می کند تا سود ببرد.

مهلت شکایت فروش مال غیر

اگر با فروش مال غیر رو به رو شدید، در صورتی که نتوانید در مدت زمان معین نسبت به شکایت اقدام کنید، هیچ منفعتی برای شما نخواهد داشت. توجه کنید که مهلت شکایت فروش مال غیر تنها در جرایم تعزیری اهمیت دارد. مهلت شکایت در فروش مال غیر به معنای مدت زمانی است که شاکی تا آن زمان می تواند نسبت به شکایت اقدام کند.

در صورتی که شاکی نتواند در مهلت معین نسبت به تنظیم شکوائیه و تقدیم آن به مراجع مربوطه اقدام کند، فرصت شکایت را از دست خواهد داد. با توجه به اینکه مجازات فروش مال غیر، حبس از 6 ماه تا 3 سال و نیم می باشد، از نوع مجازات درجه 5 می باشد. اگر فرد شاکی تا یک سال پس از اطلاع از وقوع جرم اقدام به شکایت نکند، حق شکایت کیفری را از دست خواهد داد. مگر اینکه با توجه به برخی از دلایل، مهلت مزبور فرصت بیشتری یابد. اگر شاکی قبل از مهلت زمان شکایت فوت کند، وراث او می توانند تا 6 ماه از تاریخ وفات او نسبت به شکایت اقدام کنند.

تکلیف خریدار مال غیر چیست

اگر خریدار مال غیر از خرید مال ممنوعه برای فروش آگاهی نداشته باشد، نیازی به پرداخت جریمه نخواهد داشت. اما اگر خریدار نسبت به خرید مال غیر آگاهی لازم را داشته باشد، به عنوان مجرم شناخته شده و مجازات سنگینی شامل حال او خواهد شد. با توجه به اینکه چه نوع سندی بین خریدار و فروشنده رد و بدل می شود، مجازات او متفاوت خواهد بود.

خریدار به دلیل خرید مال غیر به حبس از 1 الی 7 سال محکوم می شود. در برخی موارد خریدار باید جریمه نقدی نیزپرداخت کند. رد مال یکی از مهم ترین مجازاتی است که شامل خریدار می شود. بدین منظور کافی است شکواییه را تنظیم نمایید و آن را به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه کنید. برای شکایت نیاز به مدارک هویتی دارید.

دفاع در برابر اتهام فروش مال غیر

در طی جریان تحقیقات دادسرا، هریک از طرفین در صورت داشتن دفاعیه میتوانند نسبت به ارائه ادله اقدام کنند. در این صورت ممکن است سرنوشت پرونده تغییر کند. دفاع در برابر اتهام فروش مال غیر از دادسرا آغاز شده و تا جلسه رسیدگی نیز ادامه می یابد.

اگر دفاعیاتی که هر یک از طرفین ارائه می کنند کامل باشند، در این صورت پرونده مختومه اعلام می شود اما اگر کیفیت دفاع به گونه ای نباشد که به فرد کمک کند، در نتیجه با رسیدگی دادگاه کیفری ادامه خواهد داشت. توجه داشته باشید که نوع دفاع افراد متفاوت می باشند. بسیاری از شیوه های دفاعی باید تا جلسه اول و برخی دیگر نیز تا زمان صدور حکم ارائه شود.

هریک از افراد شاکی و متهم می توانند در دادگاه از خود دفاع کنند. متهم باید از خود دفاع کند که نسبت به فروش مال غیر، اقدام نکرده است. همچنین می تواند دفاع کند که عملیات توسط او انجام نشده است. شاکی با توجه به ادله مانند سند یا مبایعه نامه که به اسم او باشد، یا با استفاده از استناد شهادت شهود، می تواند از خود دفاع کند. اگر متهم نتواند در مقابل دفاعیات از خود دفاع نماید، مجرم شده و به مجازات محکوم می شود.

متهم نیز می تواند با داشتن ادله، بی گناهی خود را ثابت کند. تمامی مدارک باید به گونه ای باشند که قاضی به درستی آن اعتماد کند و بهترین تصمیم را اتخاذ نماید. بهترین روش دفاع برای هر دو طرف باید در محدوده دعوای مطروحه باشد. اگر دفاعیات در حیطه دعوای مطروحه نباشند، هیچ تاثیری بر حکم صادره نخواهند داشت.

اثبات مالکیت در فروش مال غیر

برای اثبات مالکیت در فروش مال غیر باید ثابت کنید که شاکی مالک مال مورد معامله است. شما می توانید به عنوان شاکی پرونده با داشتن حق عینی بر مال اعم از منقول و غیرمنقول نسبت به اثبات مالکیت اقدام کنید. پس از اثبات مالکیت در فروش مال غیر باید به این مورد توجه کنید که بتوانید فروش مال توسط متهم را به اثبات برسانید.

اثبات مالکیت ملک جدا از اثبات دعوای فروش آن است. فروشنده ملک باید ثابت کند که مالک مال موردنظر بوده و مجوزی برای فروش آن نداشته است. در این مسیر، ارائه سند مالکیت رسمی برای اثبات مالکیت مال نخستین قدم است. در صورت عدم وجود سند رسمی می توانید از سند عادی مانند مبایعه نامه یا برگ صلحنامه نیز استفاده کنید.

اثبات مالکیت در دعاوی حقوقی و کیفری اهمیت بسیار زیادی داشته و می تواند سرنوشت پرونده را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. در نتیجه میتوان گفت اطمینان از مالکیت مال موردنظر قبل از فروش آن، می تواند به شما در این مسیر کمک بزرگی باشد.

نحوه محاسبه خسارت فروش مال غیر

از آنجایی که در فروش مال غیر، ضرر زیادی به مالک اصلی مال وارد می شود، مطالبه خسارت از سوی مالک می تواند راهی برای جبران خسارت باشد. اگر خریدار از اینکه در حال خرید مال غیر است آگاهی نداشته باشد و درنتیجه آن ضرر زیادی به او وارد شود، می تواند از فروشنده مطالبه خسارت داشته باشد.

برای مطالبه خسارت فروش مال غیر باید مدارک لازم را در دست داشته و تمامی ادله را به دادگاه ارائه کنید. در حالت کلی میتوان چنین گفت که با اثبات تمامی جنبه های انتقال مال و اثبات آن، مطالبه خسارت اهمیت می یابد. اگر اثبات مالکیت به وضوح بیان نشود، مطالبه خسارت قابل اثبات نخواهد بود و ممکن است نتیجه منفی در پی داشته باشد.

بهتر است قبل از خرید مال، نسبت به مالکیت آن اطمینان حاصل کنید و اسناد مربوط به مالکیت رسمی را دریافت نمایید. در این صورت پس از وقوع هر نوع اختلاف می توانید به راحتی از حقوق خود دفاع کنید.