افترا و مجازات آن چیست؟
اگر فردی افترا زده و نتواند جرم را ثابت کند، خود افترا به عنوان یک جرم در نظام حقوقی محسوب میشود. اما اگر شخصی بتواند اثبات کند که جرمی واقعی وجود دارد و شخص مورد نسبت جرم واقعاً متهم است، در این صورت افترا صورت نمی‌گیرد.
انواع جرم افترا
افترا به دو نوع افترای قولی و افترای فعلی تقسیم میشود.
افترای قولی و افترای فعلی دو نوع اصلی از افترا هستند.
افترای قولی
افترای قولی به معنای نسبت دادن جرم یا اقداماتی غیرقانونی به شخص دیگر به صورت لفظی است. این نوع افترا ممکن است از طریق رسانه‌ها، اوراق چاپی، نطق در مجامع یا حتی در فضای مجازی صورت بگیرد. مثال‌هایی از افترای قولی شامل ادعاهای غیرصحیح درباره جرائم، رفتارها یا خصوصیات فردی اشخاص میشود.
لطفاً توجه داشته باشید که مشاوره حقوقی نیازمند بررسی جزئیات و شرایط حسب مورد است.
مجازات جرم افترا
مجازات جرم افترا در قانون مجازات اسلامی به دوورت مختلف تعریف شده است: افترای قولی افترای عملی
1. مجازات جرم افترای قولی:
طبق ماده ۶۹۷ بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، افترای قولی به معنای نسبت دادن یا منتشر کردن ادعاها یا اموری که مطابق قانون جرم محسوب میشود و فرد نمی‌تواند صحت آنها را ثابت کند است. در این حالت، مجازات شامل حبس از یک ماه تا یک سال و تا ۷۴ ضربه
شلاق یا یکی از آنها حسب مورد محاکمه خواهد شد.
2. مجازات جرم افترای عملی:
ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی تعریف می‌کند که افترای عملی به معنای قصد متهم کردن دیگری با استفاده از آلات و ادوات جرم یا اشیا که در تصرف یک نفر قرار دارد است. در این حالت، فرد مجرم عمداً اشیا متعلق به شخص متهم را در منزل، محل کسب، جیب یا به نحوی متعلق به او قلمداد می‌کند و در نتیجه شخص متهم تعقیب میشود. در صورتی که پس از صدور قرار منع تعقیب یا اعلام برائت قطعی شخص متهم، مجرم متهم شناخته شود، مجازات شامل حبس از ۶ ماه تا سه سال و تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد
* در قانون کاهش مجازات‌های حبس تعزیری مصوب خرداد ماه ۹۹، جرم افترا قابل گذشت تلقی و تنها به شکایت شاکی خصوصی رسیدگی میشود. همچنین، در صورتی که شاکی خصوصی رضایت خود را اعلام کند، پرونده بسته خواهد شد. قانون گذار نیز در این قانون، مجازات افترا را از جزای حبس و شلاق به جزای نقدی تغییر داده است
ارکان تشکیل دهنده جرم افترا
عنصرقانونی جرم افترا
ماده ۶۹۷ و ۶۹۹ از قانون مجازات اسلامی دربارهٔ جرم افترا صحبت می‌کنند. جرم افترا به معنای نسبت دادن یا منتشر کردن ادعاها یا اطلاعات غلط و تهمت‌آمیز به شخص دیگری است که می‌تواند باعث خسارت و آسیب به شخص مورد افترا شود.
ماده ۶۹۷ اصلاحی سال (۱۳۹۹ هر کس به وسیله
اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آنها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب میشود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که موجب حد است به جزای نقدی درجه شش محکوم خواهد شد.
تبصره – در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.
ماده ۶۹۹
هر کس عالماً عامداً به قصد متهم نمودن دیگری آلات و ادوات جرم یا اشیایی را که یافت شدن آن در تصرف یک نفر موجب اتهام او می‌گردد بدون اطلاع آن شخص در منزل یا محل کسب یا جیب یا اشیایی که متعلق به او است بگذارد یا مخفی کند یا به نحوی متعلق به او قلمداد نماید و در اثر این عمل شخص مزبور تعقیب گردد، پس از صدور قرار منع تعقیب و یا اعلام برائت قطعی آن شخص، مرتکب به حبس از شش ماه تا سه سال و یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم میشود.
طبق تبصره ماده 104 قانون مجازات اسلامی اصلاحی سال 1399، مجازات حبس ماده فوق به نصف تقلیل می‌یابد.
ماده ۶۹۸ هر کس به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی به وسیله نامه یا شکواییه یا مراسلات یا عرایض یا گزارش یا‌توزیع هر گونه اوراق چاپی یا خطی با امضاء یا بدون امضاء اکاذیبی را اظهار نماید یا با همان مقاصد اعمالی را برخلاف حقیقت رأساً یا به عنوان نقل‌قول به شخص حقیقی یا حقوقی یا مقامات رسمی تصریحاً یا تلویحاً نسبت دهد اعم از اینکه از طریق مزبور به نحوی از انحاء ضرر مادی یا معنوی به غیر وارد شود یا نه علاوه بر اعاده حیثیت در صورت امکان، باید به حبس از دو ماه تا دو سال و یا شلاق تا (۷۴) ضربه محکوم شود.
طبق تبصره ماده 104 قانون مجازات اسلامی اصلاحی سال 1399، مجازات حبس ماده فوق به نصف تقلیل می‌یابد.
عنصر مادی جرم افترا
الف) مرتکب جرم: هر فردی می‌تواند مرتکب جرم افترا شود و برای این جرم شرط خاصی در نظر گرفته نشده است.
ب) رفتار مجرمانه: در افترای شفاهی، رفتار مجرمانه به صورت فعل مثبت مانند نسبت دادن جرائمی مانند کلاهبرداری سرقت تحقق پیدا می‌کند. اما در افترای عملی (ماده ۶۹۹ قانون مجازات اسلامی)، رفتار مجرمانه به صورت فعل مثبت مادی مانند گذاشتن، مخفی کردن و قلمداد کردن آمده است.
ج) وسیله ارتکاب جرم: با توجه به تعریف ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی و عبارت “یا با هر وسیله دیگر”، وسیله اسناد اهمیت برخوردار نمی‌باشد و استفاده از هر وسیله‌ای مانند نقاشی، رایانه، اینترنت، چاپ، ارسال پیام کوتاه می‌تواند منجر به تحقق جرم افترا شود.
بنابراین، طبق نظریه مشورتی اعلام شده توسط اداره حقوقی قوه قضائیه، اگر با استفاده از اینترنت یا مشابه آن جرمی به کسی نسبت داده شود نسبت‌دهنده نتواند صحت آن انتساب و اسناد را ثابت کند، مورد مشمول ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی خواهد بود.
عنصر روانی جرم افترا
عنصر روانی جرم افترا شامل دو بخش است: سوءنیت عام و سوءنیت خاص.
الف) سوءنیت عام: برای تحقق افترای عملی، مرتکب باید سوء نیت داشته باشد. به عبارت دیگر، مرتکب باید عمداً با قصد متهم کردن فرد دیگری عمل کند. همچنین، مستندات یا شواهدی که برای اثبات افترا استفاده می‌شوند، باید به طور عمدی و با آگاهی از اینکه این ادعا دروغ است، ارائه شده باشند. همچنین، مرتکب نباید تحت تأثیر الکل، بیهوشی یا مواد مخدر قرار گرفته باشد و باید عمداً و قصدی عمل کند.
ب) سوءنیت خاص: در این حالت، مرتکب باید قصد خاصی داشته باشد که فرد دیگری را متهم کند. به عبارت دیگر، قصد و هدف اصلی مرتکب باید متهم کردن فرد دیگری باشد.
!! به طور کلی، برای اثبات جرم افترا، باید نشان داد که مرتکب عمداً و با قصد سوءنیت عام و خاص، ادعاهای دروغین را برای متهم کردن فرد دیگری ارائه داده است
شرایط تحقق جرم افترا
الف) انتساب جرم به دیگری: برای تحقق جرم افترا، باید جرمی به فرد دیگری نسبت داده شود و عمل مورد انتساب باید بر اساس قوانین موضوعه به عنوان جرم تلقی شود. به عبارتیگر، مرتکب باید ادعا کند که فرد دیگری جرمی رارتکاب کرده است.
ب) صراحت انتساب: مرتکب باید انتساب جرم را به طور صریح و روشن اعلام کند. به عبارت دیگر، باید اظهارات یا اقداماتی وجود داشته باشد که نشان دهنده نیت مرتکب برای انتساب جرم بهرد دیگری است. این اظهارات باید به طور واضح نشان دهنده قصد مرتکب برای متهم کردن فرد دیگری باشد.
ج) ناتوانی مفتری در اثبات صحت ادعاها: اگر مفتری نتواند صحت ادعاهای خود را در مورد ارتکاب جرم توسط فرد مورد اتهام ثابت کند، او قابل مجازات نخواهد بود. به عبارت دیگر، اگر مفتری نتواند شواهد یا مدارکی را ارائه کند که نشان دهنده ارتکاب جرم توسط فرد مورد اتهام است، جرم افترا منتفی میشود و فرد متهم برائت خواهد یافت.
اثبات جرم افترا
برای تعقیب و مجازات فرد مفتری، لازم است شاکی صحت ادعاهای خود را به اثبات برساند. اگر شاکی نتواند صحت اسناد و ادعاهای خود را به اثبات برساند، فرد مفتری قابل تعقیب و مجازات نخواهد بود. بنابراین، اثبات عنصر معنوی افترا (سوء نیت) بر عهده شاکی است.
تعقیب و مجازات فرد مفتری: برای تعقیب و مجازات فرد مفتری، لازم است طرف مورد افترا در نتیجه اقدامات مفتری، تحت تعقیب کیفری قرار گیرد و پیگیری حاکمیت قضایی به صدور قرار منع تعقیب یا رای برائت قطعی برسد. پس از حصول این نتیجه، میتوان به تعقیب و مجازات فرد مفتری پرداخت.
به طور کلی، جرم افترا دارای ماهیت خصوصی است و برای تعقیب ومجازات فرد مفتری، لازم است شاکی صحت ادعاهای خود را به اثبات برساند و طرف مورد افترا تحت تعقیب قرار گیرد و تعقیب و پیگیری حاکمیت قضایی به صدور قرار منع تعقیب یا رای برائت قطعی برسد.
