شهادت در اصطلاح حقوقی به معنای، اخبار از واقعه‌ای است که به سود یکی از دو طرف و زیان دیگری، از سوی شخص ثالثی غیر از اصحاب دعوا بیان می‌شود.
یکی از مهمترین ادله اثبات دعوی، چه در امور حقوقی و چه در امور کیفری، شهادت شهود می باشد که با استناد به آن می توان، دعاوی بسیاری را اثبات کرد که البته این امر، نیازمند این است که پاره ای از شرایط قانونی، در چنین شهادتی رعایت شود.
این امر از آن جهت است که شهادت شهود، نقش بسیار مهمی در تعیین سرنوشت یک دعوی خواهد داشت. به همین دلیل در قانون مدنی، شرایطی که برای شهادت لازم است، مورد اشاره قرار گرفته و تمامی افرادی که در مقام دفاع یا دعوا، قصد استناد به این دلیل را دارند، باید از شرایط شهات در قانون مدنی، آگاه باشند.
تعریف شهادت در قانون مدنی
ماده 174 قانون مجازات اسلامی، در تعریف شهادت، مقرر می دارد: "شهادت عبارت از اخبار شخصی غیر از طرفین دعوی، به وقوع یا عدم وقوع جرم، توسط متهم یا هر امر دیگری، نزد مقام قضائی است." بنابراین، چنانچه هر شخصی، به جز اشخاصی که اصحاب دعوا هستند، از وقوع یا عدم وقوع امری، نزد یک مقام قضایی، خبر دهند، شهادت، محقق شده است.
تعریف شهادت در قانون مدنی، به طور مجزا و اختصاصی، نیامده است و اینگونه نیست که ماده ای ویژه، به آن، اختصاص داده شده باشد، اما، قانون گذار، از مواد 1309 تا 1321 خود را به این دلیل از ادله اثبات دعوی در امور حقوقی و کیفری، اختصاص داده و قواعد و تشریفات آن را ذکر نموده است.
در یک نگاه کلی، تعریف شهادت در قانون مدنی، خارج از تعریف شهادت در قانون مجازات نیست و در صورتی که با وجود شرایط شهادت در قانون مدنی، همچنین، وجود برخی شرایط در افراد گواهی یا شهادت دهنده، کسی، خارج از اصحاب دعوا، از وجود یا عدم وجود حقی یا وقوع و عدم وقوع امری، نسبت به یکی از اصحاب دعوا، خبر دهد، عمل شهادت، محقق شده است.
شرایط شهادت شهود در قانون مدنی
شرایط شهادت در قانون مدنی در مواد 1315 الی 1319 در بابی تحت عنوان « در شرایط شهادت » مورد اشاره قرار گرفته اند و در این بخش از مقاله، قصد داریم با مراجعه به قانون مدنی، در خصوص شرایط شهادت شهود در این قانون، صحبت کنیم که به شرح زیر هستند:
ماده 1315 قانون مدنی، در خصوص شرایط شهادت شهود در قانون مدنی، به داشتن قطع و یقین اشاره می نماید. بر اساس این ماده، « شهادت باید، از روی قطع و یقین باشد؛ نه به طور شک و تردید ». منظور این است که کسی که شهادت می دهد، باید نسبت به آن قضیه، علم پیدا کرده و این علم را از راه های متعارف و محسوسی به دست آورده باشد و با قطعیت و یقین کامل، از موضوع شهادت، خبر دهد نه با شک و ترید و صرف گفته ها و شنیده ها.
ماده 1316 قانون مدنی، در خصوص شرایط شهادت در قانون مدنی، به مطابقت شهادت با دعوا اشاره می کند. این ماده، مقرر می دارد : « شهادت باید، مطابق با دعوا باشد؛ ولی اگر در لفظ مخالف و در معنی موافق یا کمتر از ادعا باشد، ضرری ندارد». به این معنا که مفاد شهادت، بایستی با دعوای مطرح شده مطابقت داشته و ناظر بر موضوع دیگری نباشد. شایان ذکر است، اگر شهادت، تنها قسمتی از ادعا یا موضوع دعوا را اثبات کند، باید این شهادت را معتبر دانست و به آن ترتیب اثر داد.
ماده 1317 قانون مدنی، در خصوص شرایط شهادت شهود در قانون مدنی، به اتحاد مفاد شهادت شهود، می پردازد. این ماده، مقرر داشته: « شهادت شهود باید، مفادا متحد باشد، بنابراین اگر شهود به اختلاف شهادت دهند، قابل اثر نخواهد بود؛ مگر در صورتی که از مفاد اظهارات آن ها، قدر متیقنی به دست آید». لذا شهادتی که شهود ارایه می کنند، بایستی ناظر بر اثبات یک امر مشخص باشد؛ نه اینکه هر کدام از شاهدان، به امر متفاوتی شهادت داده باشند.
چرا که در این صورت، نمی توان موضوع را اثبات کرد. اما اگر بشود از شهادت شهود، مقدار مشترک را استنباط کرد، همان اندازه ملاک قرار می گیرد. مثلا اگر یکی از شاهدان، مبلغ طلب را ده میلیون و دیگری دوازده میلیون بداند، همان قدر متیقن ( ده میلیون )، اثبات می شود.
ماده 1318 قانون مدنی، در خصوص شرایط شهادت شهود در قانون مدنی، به اختلاف در خصوصیات اشاره می کند. این ماده، مقرر می دارد : « اختلاف شهود در خصوصیات امر، اگر موجب اختلاف در موضوع شهادت نباشد، اشکالی ندارد » . به این معنا که اگر شاهدان، به موضوع مشترکی شهادت داده، اما در برخی از جزئیات، با هم اختلاف باشند، که این جزئیات نقش مهمی در اثبات خود موضوع نداشته باشد، اشکالی نخواهد داشت.
ماده 1319 قانون مدنی، در خصوص شرایط شهادت شهود در قانون مدنی، به رجوع از شهادت می پردازد و مقرر می دارد : « در صورتی که شاهد از شهادت خود رجوع کند یا معلوم شود بر خلاف واقع شهادت داده است، به شهادت او ترتیب اثر داده نمی شود». به همین دلیل، اگر بر اساس چنین شهادتی، حکمی هم صادر شده باشد، در مرحله تجدید نظر، نقض می گردد.
شرایط شهادت شهود در امور حقوقی
پس از توضیح شرایط شهادت شهود در قانون مدنی، در این بخش از مقاله، قصد داریم در خصوص شرایط شهادت شهود در امور حقوقی و در دعاوی قابل اثبات با شهادت شهود، توضیح دهیم و بگوییم که شاهدان شهادت دهنده، باید، هنگام ادای شهادت، دارای چه ویژگی هایی باشند.
شرایط شهادت شهود در امور حقوقی، عبارت است از اینکه، شهادت، از روی قطع و یقین، ادا شود؛ مطابق دعوای مطروحه در میان اصحاب دعوا بوده و خارج از موضوع نباشد؛ در مفاد، متحد باشد؛ بر خلاف واقع نبوده و مطابق حقیقت باشد.
شاهدان نیز، باید دارای شرایطی برای دادن شهادت باشند که تحت عنوان شرایط شاهد مورد بررسی قرار می گیرند. مانند اینکه شاهد باید، برای ادای شهادت بالغ و عاقل و با ایمان باشد؛ با طرفین دعوا خصومت نداشته و در دعوا، از نفع شخصی برخوردار نباشد. در صورتی که شاهد، فاقد موارد مذکور بوده، هر یک از طرفین می توانند به شهادت او اعتراض کرده یا به اصطلاح او را جرح کنند.
حدنصاب شهادت در دادگاه حقوقی چه تعداد است؟
محاکم حقوقی به مانند محاکم کیفری با احراز شهادت دعاوی خود را رد یا اثبات می کند. حدنصاب شهادت در دادگاه حقوقی مورد نیاز در محاکم حقوقی به شرح زیر است:
- اصل طلاق و اقسام آن و رجوع در طلاق : شهادت دو مرد
- دعاوی غیر مالی(مانند مسلمان بودن، بلوغ، جرح و تعدیل، عفو از قصاص، وکالت و….) : شهادت دو مرد
- دعاوی مالی نظیر دین، ثمن بیع، معاملات، وقف و اجاره ، وصیت، جنایت خطایی و شبه عمد : شهادت یک مرد و دو زن
- دعاوی که اطلاع آن معمولا در اختیار زنان است از قبیل ولادت، بکارت و عیوب درونی زنان : شهادت چهار زن یا شهادت دو مرد یا یک مرد و دو زن
- اصل نکاح: شهادت دو مرد یا یک مرد و دو زن
آیا شهادت در شهادت در محاکم حقوقی مورد تایید است؟
یکی از موضوعات مهم در مبحث شهادت در دادگاه حقوقی بحث شهادت در شهادت است. شهادت در شهادت در محاکم حقوقی قابل تایید است. به شرط این که شاهد اصلی شرایط شهادت دادن را نداشته باشد و بتوان ثابت کندکه به دلیل غیبت یا بیماری یا سفر یا حبس و امثال آن حضور شاهد امکان پذیر نیست. لازم به ذکر است که شاهد بر شهادت می بایست شرایط لازم برای شهادت را داشته باشد . بنابراین به طور مثال یک کودک نمی تواند شهادت دهد که دیگر مرتکب جرمی شده است.
آیا شاهد باید در جلسه دادگاه حاضر شود؟
یکی از مباحث مهم در شهادت در دادگاه حقوقی مدنظر قرار می گیرد و به طور معمول از مشکلات ادله شهادت است حضور یا عدم حضور شاهد در دادگاه است. در بسیاری از موارد شاهدان وجود دارند. طبق ماده 232 قانون آیین دادرسی مدنی اصل بر این است که شاهدین می بایست در جلسه دادگاه حضور داشت.
آیا شاهد باید در حضور طرفین شهادت دهد؟
شهادت در دادگاه حقوقی اصولا می بایست در جلسه دادگاه شهادت دهد با قانون به منظور تامین امنیت شاهد این اجازه را می دهد که شاهد بدون حضور اصحاب دعوا شهادت دهد. در این صورت دادگاه بعد از ادای شهادت می بایست طرفین را از شهادت اطلاع دهد. لازم به ذکر است که دادگاه نباید به هیچ نحو به شاهد جهت دهد و در شهادت او اثری بگذارد و باید شاهد را در ادای شهادت آزاد بگذارد.
آیا می توان شاهد را ملزم به سوگند خوردن کرد؟
خیر
طبق ماده 236 قانون آیین دادرسی مدنی در صورتی که احقاق حق متوقف بر شهادت او باشد و شاهد حاضر به سوگند خوردن نباشد نمی توان او را ملزم به اتیان سوگند کرد.
دادگاه می بایست شهادت را صورتجلسه کند و شاهد می بایست این موضوع را امضا کند و در صورتی که امکان امضا کردن وجود نداشته باشد مراتب باید صورتجلسه شود.
آیا دادگاه می تواند شاهدان را احضار کند؟
یکی از مباحث مهم در شهادت در دادگاه حقوقی مدنظر قرار می گیرد سوال فوق است. بله دادگاه می تواند به درخواست یکی از اصحاب دعوا و یا این که خود راسا شاهدین را احضار کند و در احضاریه می بایست شرایط شاهد و مکان و زمان شهادت را قید کند البته این احضاریه حداقل یک هفته قبل از شهادت می بایست ابلاغ شود.
اگر شاهد حاضر نشود دادگاه چه اقدامی را انجام می دهد؟
همان طور که اشاره شد دادگاه نمی تواند شاهد را ملزم کند که سوگند دهد یا این که شهادت بدهد و در صورتی که شاهد احضار شود و حاضر نشود دادگاه می بایست برای بار دوم شاهد را احضار کند . با این حال در صورتی که شاهد در مکان دیگری باشد که حضور او در دادگاه میسر نباشد دادگاه می تواند از دادگاه محل شاهد بخواهد که شهادت را استماع کند.
آیا شاهد باید با هزینه خود به دادگاه برود و شهادت بدهد؟
در برخی موارد شهادت شاهد مستلزم نقل مکان شاهد از یک شهرستان به شهر دیگری است و این نقل مکان ممکن است هزینه های متعددی داشته باشد. شاهد در صورتی که تقاضا کند می تواند هزینه شهادت را مطالبه کند دراین صورت دادگاه هزینه آن را مشخص می کند و متقاضی شهادت را ملزم به پرداخت آن می کند.
